KOZAĞAÇ  TARİHİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA                                                  

                                                                                                                                                                                                HAYATİ KUZUCU

                Kozağaç adının nereden geldiği hakkında çeşitli rivayetler  vardır.Bu rivayetlerden birisin de   köyün   güney eteğindeki   dere çevresine  yerleşen  Yörüklerin,derenin kenarında bulunan çok sayıda ki ceviz ağacına (Koz ağaçlarına) bakarak burasının adını  Kozağacı koyduklarını  anlatır.Bu adı taşıyan  16.Asırda Bolu Yörükleri arasında  19 haneli Kozağacı Yörüğü   adlı  bir Yörük cemaatinin varlığından haberdarız [1] Başka bir rivayet  de ise  Sarılar adlı bir  Yörük  bölüğünün çevreye   gelmişler  ve Üçe ayrılıp   , Anbarcık ,Kozağacı ve Kızıllar ‘a    yerleşerek adı geçen köyleri kurmuşlardır.Nitekim Anbarcık Köyünün ilk kuruluş yeri olan caminin hemen yanındaki  yer ilk oturdukları yerdir .Burada elan    Sarılar  adını taşıyan çeşme   günümüz de dahi  varlığını  devam ettirmektedir. Üç köyde de Sarılar sülalerinin  oluşu  ( Ki Anbarcık’ta  bu sülalenin adı değişmiştir .  Ayrıca  aynı  köyde Sarı veya Sarıca adını taşıyan yer adlarının  çokluğu  Örneğin Sarıca Taşı, Sarıca Alanı gibi )  bize  rivayetin  bazı hakikatleri gizlediği izlenimini vermektedir.. . Sarılar Yörüklerinin,  15. ve  16. asırlarda Teke Yarımadasında   yaşadıklarını  Osmanlı Tapu Tahrirlerinden öğreniyoruz.

Kozağaç  arazisindeki antik çağdan kalma   kaya  resimleri ,  buraların geçmişi hakkında bize  bir  fikir  sahibi  verebilir.Yörenin .Likya ile Frgya  arasında  sınır  oluşu;  tarihi kalıntıların her iki kültürün izini  taşıması sonucunu doğurmuştur.Bununla birlikte  daha ziyade bölge Eski  Anadolu Tarihi coğrafyasının  Frigya bölümüne girer  ve  Cbriya  merkezli dört şehir devletinin  uzun zaman hakimiyetinde kalmıştır. Nitekim  antik çağda , .Kabalis  adıyla anılan  coğrafi  bölge  genelde Frigya’ya   dahil olmuştur. [2]

Çevrenin Türk’lerce alınması, Selçuklu’ların  Burdur’u 1204 yılında fethinden sonra olmalıdır. 1205-1206 yıllarında Gölhisar’ı alan Türkler ,Anbarcık Köyü üzerin den Fethiye’ye doğru  harekata devam ettiklerini ancak  burada Bizans’ın  Akratai denilen sınır kuvvetlerince  durdurulmuşlardı.Şiddetli bir mücadele sonunda  Akdenize doğru  Bizans kuvvetleri sürülmüşler ancak  bu uzun süren bir mücadelenin   sonucunda olmuştur Eski  Gölhisar  köylerinin  bir çoğunda,  çok  sayıda  Horasan Gazisinin adını taşıyan zaviyeler ve tekkeler mevcuttur. Bunlar varlıklarını  17.Asra kadar ve hatta 20.Asır başlarına kadar  sürdürmüşlerdir.Fethi geciken  yerlere  çok sayıda Derviş Gazinin   gelip bil fiil  fethe katılmaları tarihi hakikatlerimizdendir.  Gazi  dervişler , kurdukları zaviyelerle  ve bu zaviyelerin  etrafında topladıkları  Oğuz boyları ile Anadolu’nun Türk vatanı haline gelmesin de büyük emekleri geçmiştir .Kozağaç’ da   medfun bulunan ve hakkında efsaneler anlatılan  Şaban Dede’ nin de  bu ermişlerden birisidir.

Yörede  Oğuz boylarının adını taşıyan çok sayıda  köyün yan yana   bulunması  boyların   faal rol oynamalarındandır . Acıpayam ovasından  Söğüt Gölüne kadar olan  geniş  alanda    bir  sıra halinde Avşar,Yazır,Kızık,Çavdır,Büğdüz,Kayı,Kayıcık,Bayındır,Yuva,YüreğirDodurga ,Eymür,Bayat , Çepni ,Kargın  gibi boy adını taşıyan  yerlerinin varlığı insanda  düşman saldırısına karşı koymak için   bir set oluşturmak istedikleri  duygusu  uyandırmaktadır.O yüzyıl içinde     stratejik bir plan   dahilinde yerleşmelerin olduğu bellidir .  Bölgede   yapılan savaşlarda  çok sayıda şehit verildiği,   unutulmuştur .Dikkatli gözler  onların mezarlarını dağ başlarında ,yaylalarda   görebilir.Bir çoğu eren ya da yatır olarak günümüz de de  varlıklarını sürdürmektedirler. Anbarcık Köyü yaylası ile Kızıllar Köyü  yaylası arasında bulunan  Baba Önü  mezarlığı   bu tip bir yerdir. Mezarlığa önce fetih yıllarında şehit düşen veya düşmanla yapılan savaşlar da büyük yararlıklar sağlayan Gazi bir eren ve onun yoldaşları konulmuş olsa gerektir Sonraları   yayla da   ölenlerin de buraya gömüldükleri anlaşılıyor .Nitekim bu mezarlıkta  Hicri 1295 (Miladi 1878 ) yılına  ait Osmanlı dönemi kitabeli bir kaç mezar görülmektedir .İsminden de anlaşılacağı üzere Baba sözcüğü bize Horasan Erenlerini hatırlatmaktadır.

            Gölhisar Havzasında ki yerleşim yerleri dikkatle incelendiğinde , Türk’lerin iskan   usulü görülebilir.Batı Anadolu’da yerleşim yerleri  kurulurken, büyük nüfuslu Türkmen  boylarının  asla aynı  yere  yerleşmelerine izin verilmemiştir.Hatta  birbirlerine yakın  yerleşmelerine bile müsaade edilmemiştir. Boylar ya da  aşiretlerin yerleşimi  5-6 hanelik veya en fazla 20-25 hanelik bölüklere ayrılarak, birbirlerinden uzak  yerlere yerleştirmek şeklinde  olmuştur.Çünkü Osmanlı Devleti ,Türk boylarının devlet otoritesini pek sevmediğini bu sebeple isyan olaylarının  sıkça olduğunu  bununda devleti yıprattığını hatta bir çok Türk Devletinin bu yüzden  yıkıldığını tarihi süreçten  görerek ,dersini almış  bu uygulamayı titizlikle  devam ettirmiştir.Tarihi Gölhisar  bölgesi de bu süreci yaşamıştır. Bölgeye iki türlü Türk yerleşimi  görülür.

a-Oğuz Türkmen Yerleşimi

b -Yörük yerleşimi

A-Oğuz Yerleşimi:1071Malazgirt’le birlikte Anadolu’ya göç eden Oğuz boyları ilk önce Doğu Anadolu ve İç Anadolu’ya yerleşmişlerdir. Uç adı verilen Bizans’a komşu yerler -ki buralar Batı Anado’lu idi-  genellikle savaş bölgesi olduğu için  tam bir yerleşim  uzun zaman  olmadı.1100 -1200 yılları arasın da Eskişehir ile Gölhisar’a kadar olan hat’da  sık sık el değiştirmeler oluyordu.Türkmenler ,zaman zaman Bizans toprağına giriyor bazan da Afyon  ile Uluborlu gerisine  çekiliyorlardı. Bilindiği üzere Miladi 1148 de 2.Haçlı seferi yolu  Denizli ,Acıpayam ,Gölhisar ,Çavdır,Söğüt ,Korkuteli  yoluyla Antalya ‘ya  ulaşmak şeklinde olmuştu.Haçlılar,Honaz dağı eteklerin de  korkunç bir yenilgiye uğra tılarak tamamına yakını imha edilmişlerdi . Arta   kalan kılıç artıkları ise Karağaç(Acıpayam), ovasından geçerek  yukarda bahsettiğimiz güzergah ‘dan Akdeniz sahillerine ulaşabilmişlerdi.Bu yolculuk sırasın da Türkmen’ler  onları tepeler arkasından takip ederek Antalya’ya kadar zaman zaman ani saldırılarla alaylı söz ve  hareketlerle  takip etmişlerdi.Bu topraklar da yerleşen  herhangi bir Türk yerleşiminden bahsedilmeyişi  Uluborlu  ‘dan itibaren buraların Türkmenlerce terk edildiği anlamına gelmektedir. Haçlı’ların Antalya ‘ya  varıncaya kadar iki büyük nehir’den  geçtiklerini  belirtmeleri göze çarpmaktadır ki bu nehirlerin birisinin Gölhisar ovası ile Çavdır arasın da akan  Dalaman  Çayı veya onun kollarından biri olan  Çavdır Çayı olsa gerektir [3] .Bu olaylardan sonra yaklaşık bir elli  yıl kadar daha Bizans,Selçuklu mücadelesi bölgede devam etti . Burdur dahil olmak üzere Yeşilova ,Tefenni,Gölhisar çevresindeki  topraklar,  kah  Bizans’a  kah Türkmenlerin eline geçti.  Ancak 13.Asır başlarında   ,Burdur  çevresi kesin olarak Selçuklu’ların eline geçtiği biliniyor.Bu fetih harekatı    yıllarında Haçlı’lardan cesaret alan ve kendine Bizans veliahtı süsü veren Alexi adında bir sahtekar Denizli üzerinden Burdur’a doğru  topladığı askerle hücuma geçti.Bir taraftan Dinar üzerinden Sandıklı’ya doğru ,diğer yandan Salda Gölü ile Gölhisar Gölüne doğru hareketi genişletti.Konya’dan Sultan tarafından gönderilen Osman Bey ve  Hüsameddin Bey adlarında iki komutan Burdur Gölü  mansabından  batıya hareketle Alexe karşı durdular.Hüsameddin Bey ,Dinara doğru ilerledi.Osman Bey ise Yeşilova  Harmanlı Köyü  yakınlarında Navlu Boğazında düşmana saldırarak  büyük bir zafer kazandı.Savaşta Genç Ali Bey ,Kara Atlı,Gökçe ve Salta  adlı  yiğitler büyük  yararlıklar  gösterdiler.Ve onların hatıralarına binaen veya o çevrelerin bu yiğitlere dirlik veya ikta gibi payeler olarak verilmesi nedeniyle , buralarda kurulan köylere Genç Ali,Kara atlı,Salda,Gökçe isimleri verildi. Düşmana iyi bir satır atılması dolayısıyla  da Yeşilova merkezi olarak kurulan yerin adı   Satırlar olarak kaldı.Osman Bey (Yatağan Baba ),yardımcılarından Seyit Gazi’yi Gölhisar üzerine gönderdi.Seyyit  Gazi ,Gölhisar çevresini fethederek geri döndü [4] .Bu olaylar 1204 yılından sonra olmalıdır.Yatağan Baba,Serinhisar(Kızılhisar)   Yatağan  beldesi merkezine isim babalığı yapmıştır.Yine bu savaşlarda yer alan ve Selçuklu Ailesinden olan Abdi BEĞ SULTAN ,Karağaç ovası Türkmenleri başında kalmış ve burada vefat etmiştir [5] .Yatağan Baba bir rivayete göre Hacı Bektaşın bir rivayete göre Abdal Musa’nın Piridir.  Gölhisar  çevresi köylerinde çok sayıda Horasan erenine ait tekke ve zaviyenin bulunuşu  yukarda anlatılan olaylarla bağlantılıdır.Nitekim –Yamadı Köyüne ismini veren Yaman Ali Dede ,Yatağan Baba’nın  etrafındandı [6] Havza  Türkmenlerin  çoğunun Hacı Bektaş Ocağına bağlı oldukları hakkında oldukça kuvvetli belirtiler  vardır. İşte yukarda hülasa ettiğimiz olaylar sonun da Oğuz boyları bölgeye gelmeye başlamışlar ancak  uzun zaman yerleşik hayata geçememişlerdir.Karaağaç ovası ve Gölhisar ovası onlarla dolup taşmaya başlamışdır.Kışları dağ yamaçlarındaki  kuytulara iniyorlardı ,yazları ise  yaylalara çıkıyorlardı. Zamanla   ova kenarlarına yerleşmeye  (ama yine de yaylacılığı bırakmadan)köyler kurmaya başladılar.Avşar,Bayat,Yazır,Yuva,Yüreğir,Dodurga ,Çavdır,Bayındır,Kayı,Eymür,Salur, Kızık,Kargın,Çepni  boyları  adlarını  kurdukları yerleşim yerlerine isim olarak …hatıra bıraktılar. 1250lili yıllara kadar  böyle  devam etmiştir.

Bu köylerin bir  çoğu günümüzde  eski isimlerini muhafaza ederken bazılarının adları değişmiştir.İsimleri  değişenlere  veya zamanla dağılanlara  ,Gölhisar  civarın da ki :Kızık ,Bayat, Eymür    köyleri  örnektir.Bölgeye  ilk Oğuz Türkmen yerleşmesi bu surette oldu.Yakın tarihlere kadar ,Gölhisar Çukurun da eski Oğuz adını taşıyan tüm köylerin; Dirmil Yaylası ile Anbarcık Yaylası arasında  yaylaları vardı. Koz ağacı  Yaylasına  komşu  Çavdır ,Bayındır,Kayıcık  yaylaları yakın mazi de bilinirdi.Ancak  Kayıcık Pınarı ,Çavdır Pınarı,Bayındır yaylası  isim olarak hala yaşamaktadır. Enterasan bir tespit: Kayıcık aslın da büyük bir Kayı topluluğunun yaşadığı bölgeydi.Menteşe’nin (Muğla çevresi)  fethine Denizli ve bu çevreden Kayıların aktif olarak katıldığı tarihçilerce  bildirilmektedir [7] .  Kayı’nın azalan nüfusu sebebiyle Kayıcık adını aldığı meydandadır.Ayrıca 15 Yüz yıl sonlarıyla 16 Yüzyıl sonlarına kadar bölge de başka bir Kayı daha vardı ki; bu gün  bu köy  kaybolmuştur.Yine Yıva (Yuva) Türkmenleri Gölhisar havalisine  uzun bir süre  hükmettiler [8] Yuva ve Yuvalak Köyleri onların bakiyeleridir.

Eski hatıraları yer isimlerinden de takip edebiliriz.Dirmil ile Koz ağacı yaylaları arasında , Er Beleni  isimli  bir yer vardır . Fethiye’ye doğru fetihe devam eden  Oğuz  Boyu Yiğitlerin den Er kişilerin Fetih hareketlerine  üs olarak kullandıkları  yer burası olmalıdır.Ayrıca yine buralar da ki Bey Alanı geniş bir yayladır.Oğuz Türkmen  Beyleri buralar da yaylalarlardı.Başka bir hatıra ise Büyük Alan Köyünün  adı dır.Aslın da Ağa Alanı  olan bu  isim zamanla Alan haline dönüşmüştür.Hem Ağa alanı hem de Bey alanı  o çağların hatıraları dır. Bu gün bir çok kişinin yerini bile bilemediği ve 1750 ‘den sonra dağılmaya başlayıp 1850’de  kimsenin kalmadığı asıl Tarihi Gölhisar  halkının yaylağı olan , halen  Koz ağacı Kasabasının arazisi içinde  bulunan Şehir Yurdu adıyla maruf  yer    o  yılların  bir nişanesi , bir yadigarıdır.1530   yıllarına ait bir Defterde yine eski Gölhisar’ın  yaylağı olan  Kızıl Bel Yaylası zamanımız da Kızıllar Köyüne  aittir. [9]

Kozağaç’la ilgili  yazılı kaynaklarda  en eski bilgiyi Osmanlı Devletinin Fatih  dönemine ait Tapu Tahriri 30 No lu defterde buluyoruz.2.Murat devrinde de  yazılmış olduğu bu defterde belirtilen Köhne (Eski)  defter henüz ele geçmediği veya zayii olduğu  için eldeki en eski kaynak 30 nolu Tahriri defteridir.Adı geçen defter de Kozağacı Karyesi(Köyü) Hamit  Livası Gölhisar Kazasının bir köyü olarak   yazılmaktadır.Tapu Defterleri  halkın genel durumu hakkında oldukça kıymetli bilgiler veren  önemli vesikalardır.  Bir köyün, şehrin nüfusunu ,etnik yapısını,gelir durumunu ve daha bir çok şeyi bu defterlerden takip edebiliyoruz.  1475 yılına tarihlenen TT30 (Tapu Tahrir Defteri)’ göre Kozağaç’ın adı Kozağacı’dır.Köyde  o devirde yaşayan   kişiler aşağıdaki gösterildiği gibiydi. [10] Yalnız erkekler kaydedildiği için  kadınlarla ilgili  her hangi bir  bilgi yoktur.Köyde tahmini 150 ye yakın bir nüfusun yaşadığı anlaşılıyor.

 1-Turgut oğlu Hızır 2- Mustafa oğlu Seydi   3- Biraderi Mehmediş   4-Mehmediş Oğlu5-Aşki  oğlu Mahmut   6-Ahmet Oğlu İshak   7-Ali Oğlu.Kılıç    8-?  (okunamadı 9-Ali Oğlu Sami   10-Biraderi İskender  11-Biraderi Mehmediş 12- Ahmet Oğlu Ebu Bekir   13-Türkemiş oğlu Umur   14-Ahmet oğlu (Okunamadı)…. 15- Ali Paşa oğlu Hüseyin  16-Biraderi İsmail         17-Biraderi Hüseyin   18- İmran        19-İlyas      20-İsa oğlu ….     21-Seydi Ahmet Oğlu İshak Seydi     22-İsmail oğlu Mustafa   23- Yusuf        24-Hasan  oğlu Umur       25-Mehmet oğlu   26-Veli FakiOğlu Halil Faki       27-Biraderi Seydi      28-Kökgöz oğlu  Urhan         29-İsmail Oğlu Yusuf   30-Biraderi Ali  31- Biraderi İshak    32-Ali Oğlu Çoka    33- ?   Oğlu Haseki        34-Ali BEĞ Oğlu Haseki 35  -  Biraderi Ali    36-Biraderi  Süleyman İvaz Sinan

37-Melik Şah oğlu Hasan     38- Melik  Şah Oğlu Hüseyin 39 – Paşa Oğlu İvaz Şah (Tezkereli Sipahi)

Yukarda  adı geçen kişilerin 11 tanesi kardeştir. Ayrıca bunlardan 37 ve 38  . sırada ki iki kardeş  Melik Şah adlı bir sipahinin oğullarıdır. Sipahi: Osmanlı Devletinde atlı asker olup kendisine verilen gelir getirici bir toprak karşılığında belli sayıda askeri  savaş anında donatarak askere götürürdü.    Ayrıca  son sırada ki Paşa oğlu Ivaz ‘da tezkereli sipahi idi.

 Deftere  kayıtlı  şahısların   18’i  Bennak(Vergi veren Kişi) ,5’i çift  11’i Nim (Bir nevi ortakçı) ,1 Piri fani (Yaşlı Kişi),2 sipahi oğlu,1’si de  tezkireli sipahidir.

Köyde hasılat olarak buğday ve arpa gibi tahıllar ekilmekte ,ağnam (Koyun keçi vergisi) ve alınan öşür miktarı da   açıklanmaktadır.Genel nüfus yapısı dikkate alındığın da  Kozağaç’ın  1430’laradan sonra kurulmuş bir köy olduğunu varsayabiliriz.

Ayrıca Gölhisar Kazası Yörüklerinin  konup göçtüğü yaylak ve korular arasında Kozağacı Yaylası ve korusunun  da adı zikredilmektedir. [11]

Bu yazımdan yaklaşık 45 yıl sonra  düzenlenen  1522  tarihli  121 No lu  Tapu Tahrir Defteri  Hamit Livası Mufassalın da  köyde az da olsa belirli bir nüfus artışının olduğu gözlenmektedir.Kayıtlı nefer sayısı 47  kişidir.Hane sayısı 13  ve köyün hasılatı ise 3015 akçadır.Köy ,Gölhisar’dan Mehmet Oğlu Yunus  yine Mehmet oğlu Sultan ve Elvan’nın  tımarıdır.Yani köyün gelirleri bu adı geçen kişilere aittir. Ayrıca köyde Altı kişi olan sipahi zade(Oğlu)  ile On bir kişi de   derbentci   olarak kaydedilmiştir.Derbentci :Genellikle yolların geçtiği dar ve ıssız  geçitlerde  güvenliği sağlayan   silahlı kişilerdi .Vergiden muaf olurlar ve görev babadan oğula   geçerdi .Aynı  sülalenin bu görevi sürdürdüğü   sıklıkla  rastlanan bir olgudur.Derbentciler,daha ziyade Yörüklerden seçilirdi [12] .Ne yazık ki Kozağacı  derbentcilerinin  hangi yolu   korudukları belli değildir. Bu yolun Beş  Kaza  (Fethiye) ‘ya doğru giden  yol olsa gerektir.

  O tarihte köyde yaşayan  kişi isimleri  deftere göre şunlardı.

1-Turak  2-Biraderi Elvan 3-Pir oğlu İbrahim 4-Behsayiş oğlu Ali  5-Biraderi Bali 6-Ali oğlu Durmuş 7-Biraderi Ahmet 8-Gülmüş(?) oğlu Nasuh 9-Ahmet oğlu Ekmeleddin  10-Biraderi Piri ŞAH 11-Behsayiş oğlu  Durmuş 12- Biraderi İbrahim 13-Behsayiş oğlu Mehmediş 14-Yusuf oğlu  Ali  15-Ömer Oğlu Şah Nazar….16-Biraderi Hasan 17-Derviş oğlu İshak 18-Biraderi Behsayiş 19-Nasuh oğlu… 20-Gülmüş 21-Hacı Bali oğlu Ahmet  22- Sadık  oğlu Behsayiş 23-Çolak (Çalık)  Oğlu Hacı Paşa 24- Biraderi Ali 25-  Ömer oğlu Mehmediş 26-Durmuş oğlu 27-Pir Musa oğlu Halil 28-İlyas oğlu Mustafa 29-Halil oğlu Hamit30-Biraderi Mustafa 31-İsa oğlu Şükrü(Sipahi oğlu) 32-Nasuh Oğlu İsmail  (Sipahi oğlu)- Aynı  zamanda İmam ve Hafız- 33 -Hasan Oğlu Malkoç34-Elvan Oğlu  (Sipahi oğlu)  35–Biraderi Şah…(Sipahi Oğlu) 36- Turgut oğlu Paşa (Sipahi  oğlu) - Derbentciler – 37 –Veli oğlu Ahmet 38-Biraderi Hıdır 39-Sait oğlu  40-Sultan oğlu Melikşah  41-Mehmet42-Biraderi Mürsel 43-Yusuf Oğlu Malkoç 44-Emre oğlu  ?  45-Biraderi Kemal 46- ? oğlu Emre  47-Biraderi Salih.

Köyde  Behsayiş(Bahsayiş) isminin çokluğu dikkati çekiyor.16.Asır da Anadolu’da bu ismin epeyce revaçta olduğu  kaynaklarda   sıkça görülmektedir.TT121 Nolu Tapu defterinde , Gölhisar Yörüklerinin yaylak olarak çıktıkları  ve hasılatı 2310 Akça olan yaylalar arasında Kozağacı Yaylası ve  Koruluğunun da adı  anılmaktadır .Köy de 2 adet çalışır durumda değirmen (Asiyab) ve bunlaradan alınan vergi ise 40 Akça olarak belirlenmiştir.Bağ geliri 49 akça ,koyun-Keçi vergisi ise 96 akça dır.En yakın köy olan Anbarcık da bu gelirler şöyle idi:Bağ 137 Akça Koyun vergisi (GANEM) 127 Akça diğer yakın yerler den olan Bayındır(Bayır) ile Çavdır (Aşağı Çavdır) küçük yerler olduğundan tüm vergileri daha küçük rakamlardadır. [13]

 Aynı  tarihler de Turgut adlı birisi Kozağacına  bir karbansaray yaptırıp  ve bu yapıya 300 Akçalık  bir meblağı   vakfetmişti [14]

1560 lı yıllardan sonra  bu  çevreye   göç yoluyla  ya da devletin  iskanı sonucunda   Yörük taifelerinin yerleştirilği  anlaşılmaktadır. Köylerin  nüfusları  bu yıllarda eski döneme göre oldukça artmıştır.Örneğin Dirmil’e yakın  adı Küçük Dirmil olan  başka bir yerleşim yeri ortaya çıkmıştı.Daha sonra Dirmil’e  katılıp adı türkülere konu olan Dirmilcik  bu  köydü.

17 .Asırda  Kozağaç  ve çevresinde neler olduğunu bilemiyoruz.Bu Asır da  Gölhisar  ve köylerinin   yoğun bir şekilde yaşanan suhte olayları ve Celali isyanlarından  oldukça zarar  gördüklerini  biliyoruz. Mesala  Gölhisar  mıntıkasını kasıp kavuran   Deli Cafer  adlı celali eşkiyasının  faaliyetlerine  tanık oluyoruz Ancak zamanla  yeni belgelerin açığa çıkmasıyla   daha geniş bilgiye  sahibi olacağımız muhakkaktır.

1790 ile 1815 yılları arasında  yaşandığını tahmin ettiğimiz ve bize kadar ulaşmış olan  bir olayın  naklini  buraya   almamız doğru olur.  Gölhisar  ,1700 lerden itibaren  Dengere’de yaşayan Şeyh Hüseyin Oğlu ailesinin  güçlenmesine tanık olmuştur.1740’dan sonra  kazanın ayanlığını da ele geçiren bu aile  ,ayanlığın kaldırıldığı 1836 yılına kadar   bir derebeyi   şeklinde kazayı idare etmişti.Ailenin bilinen ilk büyüğü  olan  Osman’dan  sonra sırasıyla Hüseyin,Hasan ,Osman ve Abdurrahman Ağalar  ayanlık yapmışlardı [15] Şeyh Hüseyin oğulları ayanlığın kaldırılması ile etkilerini kaybetmemişler  Gölhisar Kazasının zaman zaman müdürlüğünü de yapmışlardı .Son ayan Apdurrahman Ağanın  oğullarından  Hüseyin ve Osman  bila maaş (Fahri) olarak  bu görevi zaman zaman üstlenmişlerdir.Şeyh Hüseyin oğlu Hasan gaddarlığı  yüzünden  zaman zaman  Osmanlı devletince  takibe alınmıştır.Çevresinde yaşayan  ve azıcık göze batan herkesi bir yolunu bulup yok ederek kendilerine karşı koyacak bir kimse bırakmayan Şeyh Hüseyin oğullarına direnen  iki kişi çıkmıştır.Kozağacından Kozağaçlı oğlu ve Anbarcıklı Arapoğlu.Anlatılanlara göre Kozağaçlıoğlu ,Şeyh Hüseyin Oğlu’nun kızına aşık olmuş ve kızı kaçırmıştır.O tarihte bu  işi yapmanın ne kadar delice bir iş olduğu  meydandadır.Nitekim  Şeyhler, bu meydan okumanın  otoritelerini sarsacağını  düşünerek  fırsat kollamaya  başlamışlar  nihayet uygun bir        zaman da askeri ile Kozağaçlıoğlunun çiftliğin basarlar .Ancak bütün aramalarına rağmen  onu bulamazlar.Elleri boş geri dönerken  en mutemet adamlarından biri  Şeyh Hüseyinoğlu’na “ Yılanı güççükken ezmeli “diye akıl verir.Bu kışkırtma sonucunda  geri dönerler.Netice de kaz damına saklanmış olan  Kozağaçlıoğlu’nu yakalayıp öldürürler.

18.Asrın son çeyreğine doğru,  Kozağacı  Köyüne ,mühim sayıda bir nüfus  yerleşimi olduğuna dair emareler görülüyor.Özellikle Dalaman tarafından , bazı Yörük gruplarının bu köye yerleştikleri anlaşılıyor. Nitekim Kozağacı hakkında   bize   geniş bilgiler  veren 1841 tarihli  Hamit Sancağı Gölhisar  Kazası  Temettuat Defterinin Kozağacı karyesi kayıtlarını  incelediğimiz zaman ; bu olguya rastlıyoruz [16] .Gölhisar kazası köylerinin  hiç birinde  görülmeyen Yörük lakaplı hane sahipleri ,Kozağaç’ında karşımıza çıkmaktadır. Bu görüşümüzü destekleyen  başka deliller de vardır.Kozağaç mezarlığında bulunan  bazı eski mezar taşları  incelendiğinde , Aydın civarından gelen  bazı ailelerin  bu köye yerleştiklerini görürüz.Bir mezar kitabesin de  şu  yazı bulunmaktadır.”Hüvelbaki  merhum ve mağfur Aydınlı .Şeyh Mehmed’in  ruhuna fatiha  ihsan edin  1216  Miladi  1801 . [17]                          Temettuat Defterleri , bir yerleşim yerinin  genel demografik ve ekonomik yapısı  hakkında bilgiler veren eşsiz kaynaklardır [18] .  Ancak ekonomik yapı hakkında  verdiği bilgiler genellikle  ihtiyatla değerlendirilmelidir.Çünkü vergiler bu defterdeki bilgilere göre toplandığından  mal bildirimlerinde  hile yoluna gidildiği açıkça belli olmaktadır. Belli bir şablon tüm yerleşim yerlerine uygulanmıştır.Her hanenin mutlaka bir merkebi ,bir ineği ,iki öküzü görülüyor.Bu sayı değişmez bir kural niteliğindedir.Halbuki  bazı ailelerin sahip olduğu hayvan sayısı  bu sayılardan mutlaka fazla olması gerekir.Zengini fakiri nedense hep aynı sayıda evcil hayvana sahip gözükmektedir.

Kozağaç’ında  ekonomik göstergeler  incelenirken de yukarda ki tespitler göz önüne alınarak  değerlendirilmelidir.Ancak dini duyguları ağır basan ve isimlerinin önünde Hacı ya da Molla  sıfatı taşıyan insanların  mal varlıklarında   köyün diğer sakinlerine göre oldukça doğru